Mieszkam na obszarze Ziemi Zawkrzeńskiej ponad czterdziestu lat, dlatego pytanie o odrębność lokalną pojawiało się w mojej głowie bardzo często. Pewnie to samo pytanie zadają sobie mieszkańcy innych regionów. Do czego odpowiedź na to pytanie jest nam potrzebna? Może do niczego, a ostatecznie dla zaspokojenia ciekawości badawczej. Właściwy rozwój Zawkrza w wyniku zmian geopolitycznych został przerwany już w średniowieczu na skutek powstania w sąsiedztwie państwa krzyżackiego, a z czasem utworzenia szczelnej granicy krępującej swobodne przenikanie sąsiadujących kultur. Całkowita zmiana charakteru Ziemi Zawkrzeńskiej – w tym ziemi mławskiej – nastąpiła w roku 1939 r., po wybuchu II wojny światowej. Przestaliśmy być obszarem nadgranicznym, a martyrologia ludności cywilnej doprowadziła do całkowitej zmiany charakteru społecznego, ekonomicznego oraz kulturowego ziemi za Wkrą. To właśnie Wkra stanowi naturalną granicę naszego regionu, który obejmuje teren na północ od tejże rzeki i stanowi północną granicę Mazowsza. Zapewne te naturalne granice, trudne do przekroczenia, miały wpływ na wykształcenie się odrębności Zawkrza i powstanie swoistego mikroregionu.
Skoro mamy odrębny mikroregion, to można zadać kolejne pytanie: czy poza nazwą posiada on jakieś charakterystyczne cechy, czy może to tylko nazwa administracyjna? Jeśli nasza odrębność istnieje, to który z czynników miał na nią znaczący wpływ: czy osadnictwo na tym terenie, czy jego izolacja, czy też sąsiedztwo?
Wracając do meritum analiz, czyli kultury materialnej na terenie Ziemi Zawkrzeńskiej, na wstępie zasadne wydaje się dokonanie podziału na co najmniej dwa okresy: kultura ziemi mławskiej jako terenu pogranicza oraz kultura ziemi mławskiej po roku 1939 – „nowa epoka”. Rozpatrując drugi z okresów, wydaje się, że obszar ten posiada raczej monokulturowy charakter, zbliżony do ogólnokrajowych tendencji. Natomiast pierwszy z okresów miał większy wpływ na kształtowanie się odrębności tego pogranicznego terenu.
Atrakcyjność ekonomiczna ośrodka administracyjnego, jakim była Mława – miasto pogranicza, na przestrzeni wieków skutkowała pojawieniem się znacznej liczby ludności napływowej. Najliczniejszą z mniejszości stanowiła ludność żydowska. Należy także wskazać dwa różne w charakterze zarządy: pruski i rosyjski, gdzie szczególnie ten drugi wprowadził na ziemi mławskiej zmiany strukturalno-urzędowe. Obecność tych kultur obok siebie nie mogła być pozbawiona znaczenia wzajemnych oddziaływań.
Wyznaniowo można wskazać, że od XI w. Ziemią Zakrzeńską zarządzały władze Kościoła rzymskokatolickiego Diecezji Płockiej. Oceniając ilość dóbr kultury, należy przyznać prymat właśnie dobrom sakralnym.
To tylko kilka z aspektów naszego dorobku, które stanowią cel przyszłych publikacji. Poprzez analizę badań spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy stanowimy odrębność kulturową, a jeśli nie, to które z wpływów miały dla naszej kultury największe znaczenie. Chcemy tym samym zaspokoić naszą ciekawość w tej materii. Cdn.
